Tình tự là mối dây, sự bày tỏ, sự đồng điệu trong tình cảm. Trong môn phái Vovinam, chính mối dây tình cảm vô hình này đã kết nối tất cả các thế hệ môn sinh lại với nhau mà nhiều đàn anh đã gọi là "tình Vovinam". Bởi nếu không có sự thân thiết, đồng điệu trong tình cảm, thì làm sao có thể lý giải được những người cùng "hệ Vovinam" cứ ráp lại với nhau là trò chuyện vui vẻ dù khác màu da, chủng tộc, cách biệt về tuổi tác hoặc chỉ mới lần đầu gặp gỡ – một mối dây tình cảm rất đặc biệt mà không phải môn phái nào cũng có được.

"Tình Vovinam" đó đã được Sáng tổ Nguyễn Lộc xây dựng từ những ngày thai nghén các đòn thế và gắn liền với truyền thống của dân tộc Việt Nam mà đầu tiên là tinh thần nhân bản và tính hiếu hòa. Nhìn lại suốt quá trình lịch sử, hầu như dân tộc Việt Nam không gây chiến mà chỉ bảo vệ chủ quyền lãnh thổ khi bị xâm hại. Ngay cả khi chiến thắng nhà Minh, vua Lê Thái Tổ còn "cấp cho 500 chiến thuyền", "phát cho vài ngàn cỗ ngựa" để về nước như Tế văn hầu Nguyễn Trãi đã ghi rõ trong Bình Ngô đại cáo. Hoặc sau này, dù đánh cho quân nhà Thanh tháo chạy, vua Quang Trung vẫn sai sứ cầu phong. Ngay cả chuyện vua quan nhà Lý mang quân đi đánh Chiêm Thành thì cũng do họ "không thông sứ" mà còn "quấy nhiểu vùng bể". Đây cũng là sách lược của một dân tộc tự nhận thức được vị trí của mình, biết uyển chuyển ứng xử cương, nhu để giữ lấy giềng mối.

Đó là chuyện võ bị của quốc gia, còn trong dân gian, các bậc cha mẹ thường nói "học vài miếng để phòng thân" khi cho con cái mình đi học võ. Rõ ràng, tư tưởng nhân bản, hiếu hòa đã thể hiện trong 2 chữ "phòng thân" mà ngày nay chúng ta thường gọi là tự vệ. Nếu ngày trước ông cha ta từng nói "Đói là rau, đau là thuốc" (rau có thể dùng để ăn lúc đói, nhưng cũng có thể dùng làm thuốc uống khi bị bệnh) thì mục đích chính của tập luyện võ thuật nhằm rèn luyện sức khỏe và chỉ sử dụng võ trong trường hợp bị tấn công sau khi đã hết sức nhẫn nhịn.

Những tư tưởng tốt đẹp của dân tộc vừa nêu đã được thể hiện trong căn bản đòn thế của Sáng tổ. Theo các đàn anh kể lại, thời Sáng tổ Nguyễn Lộc trực triếp huấn luyện, các môn sinh được hướng dẫn các đòn căn bản (bao gồm cả vật, khóa gỡ) hóa giải sự tấn công của đối thủ và những bài Song luyện. Tuy chưa có các thế liên hoàn tấn công (thế chiến lược), nhưng những đòn chân cơ bản đều là các thế công trong trường hợp khẩn cấp nhằm đánh ngã đối thủ, để họ không gây thương tích cho chúng ta. Các trận giao đấu tự do trong thi thăng cấp được thực hiện từ giữa năm 1964. Và khi Vovinam bước vào con đường thể thao hóa từ năm 1992 mới có những trận thi đấu đối kháng trong các giải vô địch toàn thành, toàn quốc, quốc tế, v.v..

Ở thời điểm khai môn, trong lúc hầu hết lời thiệu và đòn thế của nhiều võ phái cổ truyền ở Việt Nam đều sử dụng từ Hán-Việt (thí dụ như bài Thần đồng : "Chấp thủ thần đồng, Ngư ông tỳ thế, Sổ bộ xi phong…", hoặc bàng long cước, thôi sơn, phương dực, v.v.) thì Sáng tổ Nguyễn Lộc đã đặt tên các đòn thế Vovinam bằng ngôn ngữ Việt Nam. Những tên gọi như: gạt tay lối 1, chém lối 1, đấm thẳng, bóp cổ trước, đấm móc, đấm lao, đấm múc, đá thẳng, đạp hoặc khóa sau vòng gáy, xô ẩn đạp bụng, tát má đá gót, v.v. nghe rất hình tượng nhưng cũng thật dung dị, đơn giản, gần gũi và bất cứ người Việt Nam nào cũng hiểu chứ không cần phải giải nghĩa dài dòng! Những từ ngữ đó đã tiếp nối truyền thống Vật dân tộc với những tên gọi thân thuộc như : miếng bốc, miếng sườn, miếng gồng, miếng bò, v.v. Đến lúc Vovinam được quảng bá ra nước ngoài (đầu tiên là tại Pháp vào cuối năm 1974), nhiều võ sư, huấn luyện viên người Việt Nam đang hướng dẫn môn võ này ở Pháp, Australia, Mỹ, Đức, Thụy Sĩ, Canada, v.v. đã bày tỏ: "Chúng tôi rất xúc động và tự hào khi nghe các môn sinh nước ngoài hô tên đòn thế Vovinam bằng tiếng Việt dù giọng còn hơi lơ lớ". Tất nhiên, việc sử dụng ngôn ngữ luôn linh hoạt và trong trường hợp cần thiết vẫn phải dùng từ Hán-Việt.

Hay như trong nghi thức "Nghiêm lễ" – lối chào riêng của Vovinam, tư thế nghiêng người đã thể hiện truyền thống lịch sự, khiêm tốn trong giao tiếp của các nước phương Đông nói chung và Việt Nam nói riêng.

Chẳng những thế, Sáng tổ còn buộc các học trò gọi mình là "Anh Lộc". Thật ra, cách xưng hô "anh – em" không phải là điều gì mới mẻ vì trong một số tổ chức khác (Hướng đạo, đạo Cao Đài, v.v. ) cũng xưng hô như vậy. Tuy nhiên, cách xưng hô trong Vovinam lại có một ý nghĩa đặc biệt – người anh dạy dỗ, hướng dẫn người em với tư cách "quyền huynh thế phụ" theo truyền thống của dân tộc Việt Nam bằng tất cả sự tận tâm, chăm sóc, yêu thương của một người anh ruột thịt trong gia đình. Dù không gọi bằng thầy, nhưng 2 chữ "anh-em" trong Vovinam đã được các môn đệ hiểu theo ý nghĩa "tình huynh đệ, nghĩa thầy trò".

"Tình Vovinam" còn được vun đắp bởi cùng chung tinh thần phát triển môn phái, phục vụ dân tộc và nhân loại của các môn sinh mà chúng ta từng chứng kiến. Đó là hình ảnh những võ sư, huấn luyện viên vất vả vượt 20-30 cây số đường núi, đường rừng trong cơn mưa gió bằng xe gắn máy để đến các võ đường xa xôi. Hoặc có những võ sư, huấn luyện viên vẫn đều đặn lên lớp vào buổi tối sau nhiều giờ làm việc cực nhọc ở cơ quan, xí nghiệp mà chẳng lấy của học trò một đồng học phí nào trong mấy chục năm qua. Rồi biết bao khó khăn, gian nan của những đồng môn khi mở lớp nơi xứ người, v.v. Bên cạnh những võ sư, huấn luyện viên đang trực tiếp hướng dẫn hàng triệu môn sinh khắp 5 châu để phát triển phong trào thì cũng có không ít người âm thầm phục vụ môn phái bằng nhiều phương thức khác nhau. Tất cả những hoạt động đó nhằm giới thiệu một nét văn hóa Việt Nam đến bạn bè năm châu đồng thời giúp mọi người rèn luyện sức khỏe, trau dồi đạo đức, v.v. Làm sao có thể tả xiết biết bao tấm gương hy sinh, tận tụy ‘đồng lao cộng khổ’ vì sự nghiệp phát triển môn phái. Và sẽ thiếu sót nếu không nhắc đến với tinh thần ‘một con ngựa đau, cả tàu không ăn cỏ’ cũng đã góp phần giúp đỡ một số ít đồng môn vượt qua bệnh tật để tiếp tục cuộc sống trên cõi đời này…

Sự kế thừa và phát triển tất cả những truyền thống tốt đẹp của dân tộc vừa nêu trên đã đan kết, hình thành nên một tình cảm đặc biệt – "tình Vovinam". Và cũng từ tình cảm này mà tất cả "anh em Vovinam" đã cảm thông, đoàn kết, cùng siết chặt tay nhau vượt qua rất nhiều thách thức để đưa môn phái tiến bước như ngày nay. Tất nhiên, trong bất cứ một tổ chức, một tập thể nào lại không có những trường hợp cá biệt bởi nhiều nguyên nhân khác nhau. Vì vậy, trong cõi vô thường này, "chúng ta đừng thơ ngây nghĩ rằng kẻ kia trước thế nào, ngày nay dù hoàn cảnh khác đi, tâm họ vẫn như xưa. Đó là nhận định sai lầm khiến ta ân hận suốt đời" (Hòa thượng Thích Thanh Từ – Cành lá vô ưu), nhất là khi con người thường bị mờ mắt vì danh, vì lợi mà ông cha chúng ta ngày trước đã từng cảnh báo : "giàu đổi bạn, sang đổi vợ".

Thể thao hóa là một trong những điều kiện để Vovinam được quảng bá sâu rộng và phát triển mạnh hơn. Dù vậy, thể thao hóa cũng tạo nên những trận đối kháng quyết liệt trên sàn đấu cùng những mặt trái khác như: bệnh thành tích, lợi ích nhóm, doping, v.v. Vấn đề cần quan tâm là các Liên đoàn Vovinam phải đề ra luật thi đấu rõ ràng, hạn chế những đòn thế nguy hiểm để có thể phòng ngừa được những chấn thương, tai nạn đáng tiếc. Bên cạnh đó, chuyện thi thăng đai, phong đai cũng cần công khai, minh bạch, thực hiện đúng theo quy định và truyền thống của môn phái, nếu làm ngược lại sẽ dễ dẫn đến sự rạn nứt trong nội bộ. Nói chung, các tổ chức Vovinam nên có biện pháp hữu hiệu để ngăn chặn tiêu cực, hầu hạn chế đến mức thấp nhất tất cả những sự việc có thể làm sứt mẻ không nhỏ đến tính nhân văn và "tình Vovinam".

***

Trao đổi về "tình Vovinam", trong e-mail gửi cho chúng tôi gần đây, đồng môn Lê Đức Hòa ở San Jose (Hoa Kỳ) đã bàn luận : “Tình Vovinam” thiêng liêng giữa đồng môn là một nét độc đáo của môn phái. Một cái bẫy dễ sập có khả năng đánh mất "tình Vovinam" chính là lòng hẹp hòi. Khi chính những đồng môn trong chúng ta bắt đầu phân biệt đối xử với nhau, chia sẻ quyền lợi và tình cảm giữa một nhóm người nhất định, vô tình hay cố tình đối xử bất công với anh em mình… thì mảng "tình Vovinam" đại đồng, bao la của môn phái đang bị phân tán ra và thu hẹp thành những mảnh vụn, có tính phe nhóm. Khi trạng thái phân hóa nhân rộng, nó sẽ làm giảm thiểu sức mạnh chung để đối phó với những vấn đề bên ngoài. Không những thế, tiếc thay, anh em sẽ bắt đầu nghi kỵ, chống đối, tranh giành lẫn nhau, có thể dẫn đến huynh đệ tương tàn… đánh mất cái nét đẹp thiêng liêng của tình đồng môn. Điều mà chúng ta cần nhận thức, một trong những di sản tinh thần lớn nhất mà Sáng tổ Nguyễn Lộc, Chưởng môn Lê Sáng và thầy Trần Huy Phong cùng các tiền bối để lại là lòng bao dung, tha thứ, bảo bọc, che chở cho nhau theo quan niệm "Khôn ngoan đối đáp người ngoài, gà cùng một mẹ chớ hoài đá nhau", dẫu có những khác biệt. Môn phái chủ trương : "Sống (vivre), để cho người khác sống (laisser vivre les autres) và sống cho người khác (vivre, c’est exister pour les autres)" cũng có ý tương tự như một câu nói khác trong Anh ngữ : "Live, and let live". Đây là đáp án để giữ mãi cái hay, cái đẹp của ‘tình Vovinam’. Nếu có bất đồng, trước tiên phải tìm cách hóa giải, nếu không hóa giải được thì phải để cho các đồng môn tự cường và chúng ta còn có thể giúp đỡ anh em khi cần thiết.

Dù vậy, trong nội bộ rất cần thực hiện tinh thần dân chủ, trọng dụng người tài. Tiếng nói của cá nhân trong một tập thể phải được tôn trọng và lắng nghe, nhất là những ý kiến phản biện. Những ý kiến cá nhân sẽ giúp một đoàn thể đạt đến sự đồng thuận cao nhất, mà đồng thuận chính là sức mạnh của tổ chức. Đây là một trong những tỉnh thức của nhân loại trong suốt 3 thế kỷ qua sau một thời kỳ dài bị cai trị dưới chế độ phong kiến. Trào lưu và ý thức dân chủ đang lan tỏa khắp hoàn cầu vì nó là bước trưởng thành trong ý thức của con người. Vovinam của chúng ta cũng không ngoại lệ. Tinh thần dân chủ là đáp án để bảo đảm rằng đại đa số khối người ấy sẽ giúp chúng ta duy trì trên một lộ trình lành mạnh, xây dựng những giá trị chung cho môn phái. Theo đúng tôn chỉ này thì "tình Vovinam" sẽ được bảo toàn mãi mãi”.

Trong e-mail vừa nêu, đồng môn Lê Đức Hòa cũng nhấn mạnh một ý tưởng của Sáng tổ rất cần được nhắc lại: “Đặc biệt, lúc sinh tiền, Sáng tổ Nguyễn Lộc còn trao lại cho chúng ta một món quà quá lớn, đó là tinh thần "con hơn cha là nhà có phúc" của dân tộc. Ông khuyến khích chúng ta phải "theo thời đại" và nhường quyền định đoạt tương lai cho hậu thế. Võ sư Lê Văn Phúc (tập Vovinam với Sáng tổ năm 1951 tại Hà Nội) từng thuật lại một số lời dạy của Sáng tổ : "… Các chú phải thay đổi lề lối làm việc cho thích ứng với mọi hoàn cảnh, tân tiến mọi tổ chức để môn phái sau này khoa học hơn, mới mẻ hơn. Nếu các chú thấy được điều anh làm chưa hoàn mỹ, thì có bổn phận sửa đổi cho tốt đẹp hơn. Phương pháp anh áp dụng còn thiếu sót thì các chú phải thay đổi cho hoàn bị hơn…". Từ cổ chí kim, hiếm khi thấy được một tinh thần lãnh đạo quảng đại như Sáng tổ”.

***

"Tình Vovinam" là một chắt lọc tinh tế trong quan hệ "đối nhân xử thế" của văn hóa Việt Nam. Là con người sống ở cõi vô thường này, chúng ta thừa nhận những khác biệt và bất đồng giữa những cá nhân là điều tự nhiên và không thể tránh khỏi. Quý thầy tiền bối khả kính của chúng ta đã không những chỉ nói, mà luôn thể hiện và "sống" với tinh thần "hòa ái" để giữ gìn các mối quan hệ căn bản bền chặt. Biết uyển chuyển, tế nhị, luôn cởi mở, tôn trọng ý kiến khác mình, biết học hỏi để cải tiến, và nhất là biết dung thứ, luôn quảng đại với mọi người là những chìa khóa để giúp chúng ta bảo toàn "tình Vovinam" thiêng liêng vô hình có thể đan kết anh em chúng ta lại thành một khối thuần nhất : Vovinam – Việt Võ Đạo. Có thể khẳng định, "tình Vovinam" chính là chất keo sơn tạo ra sức mạnh và là giềng mối của môn phái chúng ta.

Trong thời đại ngày nay, tuy có những khác biệt về chính trị, kinh tế, xã hội, nhưng vì lợi ích của quốc gia và dân tộc, nhiều nước đã ngồi lại với nhau để từng bước thu hẹp khoảng cách. Hy vọng các đồng môn Vovinam nên quan tâm vấn đề này để tìm ra những giải pháp hợp tình, hợp lý, giúp môn phái tiếp tục phát triển.

Song song đó, tiếp tục giải mã những yếu tố đã hình thành nên "tình Vovinam" tốt đẹp và làm thế nào để nuôi dưỡng tình cảm đó là một đề tài rất thú vị rất cần được nhiều đồng môn cùng chung tay nghiên cứu và phát triển thêm, nhất là trong tình hình Vovinam đang phân hóa như hiện nay.

Ngày 8 tháng 8 Ất Mùi (2015)
Môn đồ Nguyễn Hồng Tâm
———————————————————————
Phụ ghi: Bản dự thảo này chắc chắn còn nhiều thiếu sót, người biên soạn rất hân hạnh đón nhận những ý kiến đóng góp xây dựng của quý đồng môn và thân hữu. Chân thành cảm ơn.

https://venguonblog.wordpress.com/2015/09/20/tinh-tu-dan-toc-viet-nam-trong-mon-vo-vovinam/